Strona gÅówna / RoÅliny ozdobne / Lipa - wÅaÅciwoÅci, odmiany, uprawa w ogrodzie
Lipa to cenione dÅugowieczne drzewo. Daje przyjemny cieÅ a w czasie kwitnienia roztacza wokóŠsÅodki zapach. Pod niÄ Jan Kochanowski pisaÅ fraszki a Wit Stwosz z jej drewna wyrzeźbiÅ oÅtarz znajdujÄ cy siÄ w KoÅciele Mariackim. Może byÄ ogromnym, majestatycznym drzewem dorastajÄ cym 40 m wysokoÅci ale sÄ też niskie gatunki i odmiany lipy, które sprawdzÄ siÄ w maÅych ogrodach. Dowiedz siÄ, jakie sÄ wÅaÅciwoÅci lipy, jakie wymagania ma to drzewo oraz jak wyglÄ da uprawa lipy w ogrodzie.
Lipa - Tilia
Fot. pixabay
Jak wyglÄ da lipa
Lipa (Tilia) to drzewo z rodziny Ålazowatych (Malvaceae). Ma liÅcie w ksztaÅcie serca i pachnÄ ce, miododajne, żóÅtawe kwiaty zebrane w zwisajÄ ce kwiatostany. Asymetryczne u nasady liÅcie sÄ zÄ bkowane na brzegach. JesieniÄ przebarwiajÄ siÄ na żóÅto. Ich dÅugoÅÄ i kolorystyka zaleÅ¼Ä od gatunku. Owoce to pokryte kutnerem, maÅe orzeszki.
Lipa czÄsto szybko roÅnie i osiÄ ga imponujÄ cÄ wielkoÅÄ, nawet do 40 m wysokoÅci i 15 m szerokoÅci, ale sÄ i odmiany niższe. Korona lipy może byÄ rozÅożysta, szerokostożkowata lub o pokroju wÄ skim, piramidalnym. Lipy majÄ krótkie, u wiekowych okazów bardzo grube pnie o ciemnoszarej lub brunatnej barwie.
Lipa - wÅaÅciwoÅci i zastosowanie
Lipa posiada wiele zastosowaÅ. Dawniej wierzono w jej ÅwiÄtÄ moc - stawiano pod niÄ kapliczki a posadzona w domostwie miaÅa dawaÄ zdrowie, pokój i oddalaÄ pioruny.
Obecnie lipa wykorzystywana jest jako drzewo ozdobne - może byÄ sadzona przy alejach, w parkach lub w przestrzeni miejskiej jako soliter lub w szpalerach. Do mniejszych ogrodów lepiej wybieraÄ odmiany lipy o wolniejszym tempie wzrostu i niższej wysokoÅci lub drzewa szczepione.
Lipy posadzone przy drodze
Fot. Leonhard Lenz, CC0, Wikimedia Commons
Lipa jest roÅlinÄ o dużej wydajnoÅci pyÅkowej i miodowej. Jej miÄkkie drewno stosowane jest w rzeźbiarstwie, robiono z niego instrumenty muzyczne, beczki, chodaki i naczynia. Z Åyka lipy wyplatano sznury i maty a z pÄdów koszyki. Napar z kwiatów lipy ma zastosowanie w zioÅolecznictwie jako Årodek napotny, Åagodzi kaszel w chorobach ukÅadu oddechowego, ma dziaÅanie uspokajajÄ ce.
Lipa - gatunki i odmiany
WÅród lip znajdziemy wiele ciekawych gatunków i odmian do mniejszych i wiÄkszych ogrodów. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze z nich.
Lipa amerykaÅska
Lipa amerykaÅska (Tilia americana) to duże drzewo o szerokiej i owalnej koronie. OsiÄ ga 25 m wysokoÅci i 15 m Årednicy. Kwitnie w lipcu a pachnÄ ce kwiaty zebrane sÄ po 10-20 szt. Szerokojajowate, piÅkowane liÅcie majÄ 15 cm dÅugoÅci. Ma nieco wiÄksze wymagania od rodzimych gatunków lipy.
Lipa amerykaÅska - Tilia americana
Fot. Daderot, Public Domain, Wikimedia Commons
Polecane odmiany lipy amerykaÅskiej:
Lipa amerykaÅska 'Moltkei' - dorasta do 20 m, liÅcie duże, ciemnozielone z jaÅniejszym spodem o dÅugoÅci ok. 20 cm.
Lipa amerykaÅska 'Nova' - wysokoÅÄ do 20-25 m, kwiaty sÄ duże (1,5 cm) i pojawiajÄ siÄ w drugiej poÅowie lipca. Nie jest w peÅni mrozoodp*rna.
Lipa drobnolistna
Lipa drobnolistna (Tilia cordata) dorasta do 20 m przy 12 m Årednicy, poczÄ tkowo roÅnie powoli, jest dÅugowieczna. Ma nieduże okrÄ gÅawe liÅcie o Årednicy 3-10 cm, z kÄpkami wÅosków w kÄ tach nerwów. ŻóÅtawobiaÅe, pachnÄ ce kwiaty pojawiajÄ siÄ w czerwcu i lipcu.
Lipa drobnolistna - Tilia cordata
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons
SpoÅród odmian lipy drobnolistnej polecanych do ogrodów, warto wymieniÄ:
Lipa drobnolistna 'Green Globe' - kulista, zwarta korona ma ok. 3 m szerokoÅci, wysokoÅÄ zależy od miejsca szczepienia, zwykle ok. 4 m. Sercowate, ciemnozielone liÅcie majÄ 8 cm dÅugoÅci. RoÅnie powoli i sprawdzi siÄ w mniejszych ogrodach.
Lipa drobnolistna 'Greenspire' - roÅnie szybko i dorasta do 15-20 m, sercowate, ciemnozielone liÅcie majÄ 6-10 cm dÅugoÅci.
Lipa drobnolistna 'Rancho' - odmiana polecana do maÅych ogrodów. Tworzy owalnÄ koronÄ i osiÄ ga do12 m wysokoÅci. Drobne, bÅyszczÄ ce i ciemnozielone liÅcie majÄ do 6 cm dÅugoÅci. Mocno pachnÄ ce, żóÅtawe kwiaty kwitnÄ w czerwcu i lipcu.
Lipa drobnolistna 'Winter Orange' - roÅnie doÅÄ szybko i dorasta do 10-15 m wysokoÅci. Korona jest szerokostożkowa a biaÅe, drobne kwiaty pojawiajÄ siÄ w lipcu i przyjemnie pachnÄ . Kora i pÄdy zmieniajÄ zimÄ barwÄ na pomaraÅczowÄ (stÄ d nazwa).
Lipa szerokolistna
Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) nazywana też lipÄ wielkolistnÄ to duże, szybko rosnÄ ce drzewo. Dorasta do 35 m wysokoÅci i 25 m szerokoÅci. Sercowate, matowe liÅcie majÄ ok. 12 cm dÅugoÅci. Zakwita w czerwcu, najwczeÅniej z lip wystÄpujÄ cych w Polsce.
Lipa szerokolistna - Tilia platyphyllos
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons
Lipa szerokolistna 'Fastigiata' - odmiana o wÄ skiej, piramidalnej koronie, dorastajÄ ca do 20 m wysokoÅci. Kwitnie w czerwcu. Ciemnozielone liÅcie majÄ ok. 10 cm dÅugoÅci. MÅode pÄdy sÄ czerwonawe.
Lipa szerokolistna 'Zelzate' - ma zwarty pokrój i wysokoÅÄ do 20 m. Ciemnozielone liÅcie o dÅugoÅci 12 cm pokryte sÄ od spodu kutnerem. Kwitnie od czerwca do lipca. Odmiana odp*rna na choroby i szkodniki lipy.
Lipa srebrzysta
Lipa srebrzysta (Tilia tomentosa), zwana też lipÄ wÄgierskÄ , ma regularnÄ jajowatÄ koronÄ i dorasta do 30 m wysokoÅci. Kora na pniu jest popielatoszara a ciemnozielone liÅcie o dÅugoÅci ok. 10 cm pokryte sÄ od spodu biaÅym kutnerem. Kwitnie późno - w lipcu i sierpniu. Jest gatunkiem najbardziej odp*rnym na suszÄ i zanieczyszczenia powietrza.
Lipa srebrzysta - Tilia tomentosa
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons
Lipa srebrzysta 'Brabant' - ma stożkowatÄ , regularnÄ koronÄ. Dorasta do 25 m wysokoÅci i 20 m szerokoÅci. BiaÅawe od spodu liÅcie dÅugo utrzymujÄ siÄ na drzewie.
Lipa srebrzysta 'Silver Globe' - roÅnie wolno i dorasta do 5 m szerokoÅci. Zazwyczaj jest szczepiona na pniu. ŻóÅtawe, zwisajÄ ce kwiaty pojawiajÄ siÄ od lipca do sierpnia.
Lipa srebrzysta 'Varsaviensis' - osiÄ ga ok 15-20 m wysokoÅci. Kwiaty pachnÄ ce ale nieliczne pojawiajÄ siÄ od lipca do sierpnia. ZimÄ jednoroczne pÄdy majÄ kolor malinowoczerwony.
Lipa holenderska
Lipa holenderska (Tilia x europaea), nazywana też lipÄ europejskÄ , to wysokie drzewo o szerokiej koronie i szybkim tempie wzrostu. Jest mieszaÅcem lipy drobnolistnej i lipy szerokolistnej.
Lipa holenderska - Tilia x europaea
Fot. Vatadoshu, CC0, Wikimedia Commons
Lipa holenderska 'Euchlora' - ma pokrój szerokostożkowaty i zwisajÄ ce dolne gaÅÄzie. Dorasta do 15-20 m wysokoÅci i 12 m szerokoÅci. Ciemnozielone liÅcie o dÅugoÅci 10 cm jesieniÄ przebarwiajÄ siÄ na zÅotożóÅty kolor. Kwitnie w lipcu.
Lipa holenderska 'Pallida' - dorasta do 30 m wysokoÅci i 12 m szerokoÅci. Jasnozielone liÅcie jesieniÄ Å¼Ã³ÅknÄ . Kwitnie w czerwcu i lipcu.
Rzadziej spotykane gatunki lipy
Lipa wonna (Tilia insularis) ma wolne tempo wzrostu, dorasta do 15-20 m wysokoÅci. Silnie pachnÄ ce kwiaty zebrane w duże kwiatostany pojawiajÄ siÄ doÅÄ późno, w lipcu i sierpniu.
Lipa krymska (Tilia x euchlora) nazywana też kaukaskÄ jest mieszaÅcem o symetrycznej budowie, dorasta do 25 m wysokoÅci. Ciemnozielone liÅcie majÄ jaÅniejszy spód. Kwitnie na poczÄ tku lipca.
Lipa krymska - Tilia x euchlora
Fot. Salvor, Public domain, Wikimedia Commons
Lilia japoÅska (Tilia japonica) to wolno rosnÄ ce drzewo o wysokoÅci do 10 m i srebrzystej korze. Prawie okrÄ gÅe, duże liÅcie w kÄ tach nerwów majÄ kÄpki rudych wÅosków, od spodu sÄ niebieskozielone. Kwitnie na przeÅomie lipca i sierpnia.
Lipa - uprawa i wymagania
Lipy nie majÄ dużych wymagaÅ uprawowych, ale niektóre gatunki sÄ bardziej wrażliwe na zasolenie gleby i suche powietrze. Drzewo to preferuje miejsca sÅoneczne do póÅcienistych i gleby żyzne, dobrze zdrenowane, umiarkowanie wilgotne. Na glebach sÅabszych i lekkich lipa roÅnie wolniej i może szybciej zrzucaÄ liÅcie. Na gorszych stanowiskach trzeba dbaÄ o zapewnienie wilgotnoÅci w podÅożu.
Lipy sÄ doÅÄ odp*rne na niskie temperatury (strefy mrozoodp*rnoÅci roÅlin 4-5B). Mniej odp*rne gatunki zwykle dobrze siÄ regenerujÄ po przemarzniÄciu.
Odmiany lipy w formie piennej przez pierwsze lata należy uprawiaÄ przy podporach.
Lipa drobnolistna - Tilia cordata
Fot. Sciencia58, CC0, Wikimedia Commons
Lipa - przycinanie
Lipa dobrze znosi przycinanie, dlatego sprawdzi siÄ w formowanych szpalerach. CiÄcie lipy przeprowadziÄ można w okresie bezlistnym czyli od listopada do lutego/marca lub we wrzeÅniu, przed zrzucaniem liÅci. JeÅli chcemy skorygowaÄ ksztaÅt korony, zarys drzewa w tym czasie bÄdzie lepiej widoczny, niż w okresie bezlistnym.
W przypadku mÅodych drzew należy pilnowaÄ, by przewodnik dominowaÅ i usuwaÄ pÄdy z nim konkurujÄ ce oraz sÅabe pÄdy dolne, by uzyskaÄ wysoki pieÅ. W późniejszym czasie usuwamy pÄdy, które zaburzajÄ pokrój a także chore i uszkodzone.
Należy jednak mieÄ ÅwiadomoÅÄ, że ciÄcie lipy może pobudziÄ roÅlinÄ do wytwarzania wielu drobnych pÄdów. Odrosty z szyjki korzeniowej regularnie usuwamy.
Podczas ciÄcia lipy uważamy, by nie zraniÄ nasady gaÅÄzi. Grube konary najpierw podcinamy od doÅu a rany po ciÄciu smarujemy maÅciÄ ogrodniczÄ .
Konary lipy można również rozpinaÄ na rusztowaniach i przycinaÄ na ksztaÅt pÅaskich parasoli.
Lipa srebrzysta - Tilia tomentosa
Fot. Daderot, Public domain, Wikimedia Commons
Lipa - rozmnażanie
LipÄ rozmnożyÄ można generatywnie, przez wysiew nasion lub wegetatywnie przez szczepienie (okulizacjÄ).
Nasiona lipy wysiewa siÄ wiosnÄ po stratyfikacji ale kieÅkujÄ one nierównomiernie, dlatego czÄÅciej stosuje siÄ rozmnażanie wegetatywne.
PÄdy jednoroczne lub dwuletnie na zrazy do szczepienia pobiera siÄ z korony (nie z odrostów) od poczÄ tku zimy i przechowuje w chÅodnym miejscu, zadoÅowane w wilgotnym piasku. Można je pobraÄ także tuż przed szczepieniem. PodkÅadkami mogÄ byÄ siewki lipy szeroko- lub drobnolistnej.
Monika ChwaÅa
Przeczytaj również:
- Drzewa ozdobne do maÅego ogrodu
- Krzewy ozdobne szczepione na pniu
- Krzewy ozdobne kwitnÄ ce od wiosny do jesieni
- Drzewo jak parasol. NajpiÄkniejsze drzewa o parasolowatej koronie
Opracowano na podstawie:
1. Katalog roÅlin - drzewa, krzewy, byliny polecane przez ZwiÄ
zek SzkóÅkarzy Polskich, Praca Zbiorowa, Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2016, s. 136-138;
2. Katalog ozdobnych roÅlin ogrodowych, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2018, s. 95-97.